Poniższy tekst przygotowany został w związku z jubileuszem 40-lecia konkursu orkiestr Wojska Polskiego w Świeradowie Zdroju i zamieszczono go w okolicznościowym wydawnictwie.
Wydawca: Departament Wychowania i Promocji Obronności MON, 00-911 Warszawa, Al. Niepodległości 218.
Zdjęcia archiwalne udostępnione ze zbiorów Urzędu Miasta Świeradowa Zdroju.
Autorzy zdjęć: Wiesław Biernat, Tadeusz Dytko, Krzysztof Kaliński, Agata Kuś.
Wojsko Polskie przez przeciętnego obywatela naszego kraju, kojarzone jest w pierwszym rzędzie z obowiązkiem obrony ojczyzny, chlubnymi tradycjami polskiego oręża, nowoczesną techniką. Najczęściej jednak, ma on możliwość obserwowania wojska z zupełnie innej strony, np. podczas licznych uroczystości z okazji świąt państwowych, wojskowych czy religijnych, których nieodłącznym elementem, obok defilujących pododdziałów reprezentacyjnych, są orkiestry wojskowe. Przyzwyczailiśmy się wszyscy, że wojskowe orkiestry występują w takich uroczystościach od zawsze.
Niewiele osób zdaje sobie sprawę ze specyfiki służby w korpusie muzycznym wojska, a jest to środowisko wyjątkowe. W końcu lat 80-tych w Wojsku Polskim funkcjonowało ponad 50 etatowych orkiestr, w których składzie pełnili służbę żołnierze zawodowi oraz żołnierze zasadniczej służby wojskowej. Na tę liczbę składały się zespoły o zróżnicowanym poziomie – od posiadających najwyższy poziom Orkiestry Koncertowej Wojska Polskiego i Orkiestry Reprezentacyjnej Wojska Polskiego oraz orkiestr reprezentacyjnych okręgów wojskowych i rodzajów sił zbrojnych, do różnie prezentujących się orkiestr pułkowych. W latach III RP, wraz ze zmniejszaniem liczebności polskich sił zbrojnych, liczebność korpusu muzycznego Wojska Polskiego była kilkakrotnie redukowana. Obecnie Wojsko Polskie posiada 20 etatowych orkiestr, pełni w nich służbę ponad 750 żołnierzy zawodowych. Jest to więc w dalszym ciągu pokaźna grupa osobowa, wykonująca specyficzne zadania, wymagająca specjalistycznego nadzoru oraz specyficznych dla niej rozwiązań organizacyjnych (szczególnie w zakresie naboru) i odrębnego systemu szkolenia.
Jednym z elementów wspomnianego systemu szkolenia jest przedsięwzięcie, które samo w sobie zasługuje na uwagę i upowszechnienie, zwłaszcza wobec zbliżającego się jubileuszu 40-lecia jego istnienia. Przedsięwzięciem tym jest doroczny konkurs w Świeradowie Zdroju dla żołnierzy - muzyków orkiestr Wojska Polskiego. Zainicjowany został on w listopadzie 1967 roku, w Podoficerskiej Szkole Muzycznej im. Rodziny Nalazków w Elblągu przez ppłk. Mieczysława Abraszka, Komendanta Szkoły, jako I Ogólnopolski Konkurs Zespołów Kameralnych. We wrześniu roku następnego zaistniał już w Świeradowie Zdroju jako Dolnośląski Festiwal Orkiestr Śląskiego Okręgu Wojskowego.
Pomysłodawcą i organizatorem tego festiwalu był płk Czesław Siegiel, starszy inspektor orkiestr Śląskiego Okręgu Wojskowego, a gościem festiwalu był płk Władysław Balicki, inspektor orkiestr Wojska Polskiego. Z jego inicjatywy, w grudniu 1969 r. został przeprowadzony Ogólnopolski Festiwal Orkiestr Wojskowych, który trwa do chwili obecnej.
W swej istocie był to konkurs wykonawczy, w którym uczestnicy zobowiązani byli do zaprezentowania utworu zaliczanego do muzyki poważnej.
W założeniu był to sposób na zmobilizowanie żołnierzy - muzyków do doskonalenia własnego warsztatu zawodowego i tym samym na podniesienie ogólnego poziomu muzycznego orkiestr wojskowych. Konkurs adresowany był wyłącznie do muzyków noszących na co dzień mundur wojskowy, nie był dostępny dla stosunkowo nielicznej grupy cywilnych członków orkiestry Centralnego Zespołu Artystycznego Wojska Polskiego (obecnie Reprezentacyjnego Zespołu Artystycznego WP), którzy wówczas, w odróżnieniu od większości muzyków wojskowych, legitymowali się przynajmniej średnim wykształceniem muzycznym, więc z założenia przeszli edukację opartą na muzyce poważnej.
Nazwa konkursu była wielokrotnie modyfikowana, stosownie do zmian w jego głównych założeniach, te z kolei były dyktowane poszukiwaniem doskonalszej formuły konkursu, wymagającym niekiedy także eksperymentowania.
Nie da się już chyba teraz ustalić, dlaczego finał konkursu zadomowił się na stałe właśnie w Świeradowie Zdroju.Z pewnością organizatorzy jego pierwszej edycji wybrali miejsce zapewniające jednocześnie bazę noclegową, odpowiednią salę koncertową oraz zainteresowanie publiczności. Świeradów Zdrój, jako znana od ponad 200 lat miejscowość uzdrowiskowa, spełniał te kryteria, chociaż z drugiej strony jest nadzwyczaj niedogodny pod względem położenia: udający się na konkurs muzycy z orkiestr Marynarki Wojennej, a także z innych orkiestr mających siedziby w północnej Polsce, mieli do pokonania blisko 1000 kilometrów. Widocznie w ogólnym bilansie, zalety tej lokalizacji przez wszystkie lata przewyższały jej niedogodności. Nie bez znaczenia dla atmosfery konkursu i budowania na miejscu jego tradycji, była także wyjątkowa i niezmienna życzliwość kolejnych władz administracyjnych miasta oraz kierownictwa uzdrowiska.
Zgodnie z założeniami był to konkurs dwuetapowy,
co oznaczało, że w finale odbywającym się w Świeradowie Zdroju startowali zwycięzcy finałów przeprowadzonych uprzednio na szczeblu okręgów wojskowych i rodzajów sił zbrojnych. Początkowo konkursy prowadzone były dwukrotnie w ciągu roku: we wrześniu orkiestry, w grudniu zespoły kameralne. Później - na przemian: w jednym roku soliści -instrumentaliści (w kategoriach instrumentów dętych drewnianych, dętych blaszanych oraz perkusyjnych), w kolejnym - zespoły kameralne. Muzycy startujący w konkursie solistów prezentowali się przed komisją ze specjalnie przygotowanym repertuarem, na który składały się przeważnie utwory wykonywane na egzaminach dyplomowych w państwowych szkołach muzycznych II stopnia (równorzędnych) oraz inne kompozycje o porównywalnym poziomie trudności.
Z biegiem lat, głównie z powodu malejącej liczby orkiestr i tym samym liczby potencjalnych uczestników konkursu, zasady konkursu ulegały pewnym modyfikacjom. W pierwszej kolejności, na początku lat 90-tych, odstąpiono od przemienności form soliści-instrumentaliści lub zespoły kameralne, i każdego roku równolegle oceniani byli zarówno soliści jak i zespoły kameralne. Nie potrzeba chyba przekonywać, iż znacząco urozmaiciło to przesłuchania, czyniąc je bardziej atrakcyjnymi dla publiczności.
Kolejne wprowadzone zmiany wpłynęły z jednej strony na dalsze uatrakcyjnienie koncertów konkursowych, zwłaszcza dla mniej wymagającej publiczności, z drugiej jednakże strony zburzyły nieco naczelną ideę konkursu, jaką było mobilizowanie żołnierzy-muzyków do doskonalenia swojego warsztatu zawodowego poprzez uprawianie muzyki poważnej. Konkursowe kategorie zespołowe poszerzono bowiem o big-bandy i bliżej nieokreślone zespoły rozrywkowe. Było to odzwierciedlenie zmian, jakie nastąpiły w środowisku muzycznym wojska, a ściśle mówiąc – w orkiestrach, które zmuszone były sprostać zmieniającemu się zapotrzebowaniu środowiska wojskowego i nie tylko wojskowego.
Impulsem do wprowadzenia powyższych modyfikacji było żywiołowe włączenie się Wojska Polskiego w rozwój międzynarodowej wymiany kulturalnej w latach 90-tych, tj. liczny udział polskich orkiestr wojskowych w zagranicznych imprezach muzycznych oraz występy orkiestr innych armii w Polsce, głównie w ramach organizowanego od 1991 roku w Krakowie międzynarodowego festiwalu orkiestr wojskowych. Poczynione przy tych okazjach obserwacje uzmysłowiły prawie wszystkim zainteresowanym, że nieuchronnym kierunkiem rozwoju orkiestr wojskowych jest osiągnięcie przez nie wszechstronności: od zapewnienia oprawy muzycznej ceremoniałowi wojskowemu oraz uroczystościom państwowym i religijnym, poprzez musztrę paradną, działalność koncertową w pełnym składzie oraz w składzie big-bandu, po wyłanianie małych, różnorodnych grup instrumentalnych, zdolnych do uświetnienia imprez okolicznościowych wszelkiego typu, włącznie z wielogodzinną harówką na całonocnej zabawie tanecznej.
W efekcie, wszystkie orkiestry wojskowe w Polsce dążą z większym lub mniejszym powodzeniem do osiągnięcia tej wszechstronności. Z organizacyjnego punktu widzenia jest rzeczą rozsądną wykorzystać Konkurs, będący przedsięwzięciem kosztującym wiele zabiegów i pieniędzy do całościowej oceny dorobku orkiestr. W rezultacie, w koncercie konkursowym przed publicznością i zacną komisją oceniającą, w składzie której obok specjalistów wojskowych zasiadają wybitni profesorowie uczelni muzycznych, pojawiają się kolejno po sobie (przykładowo): tubista, flecista, kwartet saksofonowy, trio instrumentów perkusyjnych, sekcja rytmiczna z keyboardem towarzysząca zespołowi wokalnemu i w końcu big-band z solistą. Publiczność rozchodzi się zadowolona, ale czegoś żal...
Od 2003 roku ponownie do Świeradowa Zdroju powróciły orkiestry. Zrezygnowano natomiast z udziału zespołów rozrywkowych w konkursie. Obecnie konkurs organizowany jest corocznie, a ocenie podlegają na przemian:
Dzięki takiej organizacji oraz wspomnianej już dwuetapowości konkursu, wszystkie rodzaje orkiestr oraz wszelkie praktykowane formy muzyczne poddawane są systematycznie profesjonalnej ocenie.
Z przemian, które przeszedł świeradowski konkurs, najistotniejsza nastąpiła w jego poziomie, niezależnie od postanowień kolejnych wariantów regulaminu, samoistnie. Wraz z naturalną wymianą pokoleń, znacząco podniósł się poziom wykształcenia muzyków. Przez wiele lat głównym źródłem zasilania kadrowego orkiestr było Wojskowe Liceum Muzyczne im. Karola Kurpińskiego w Gdańsku, zlikwidowane w czerwcu 2004 roku. Absolwenci opuszczali Liceum w stopniu młodszego chorążego i legitymowali się średnim wykształceniem ogólnym i muzycznym. Przystępujący do kolejnych edycji konkursu absolwenci WLM sięgali i sięgają po coraz trudniejszy repertuar. Co więcej – wielu z nich z powodzeniem ukończyło studia muzyczne. Występy tych muzyków w przesłuchaniach konkursowych w ostatnich latach, a także udział absolwentów akademii muzycznych wstępujących w ostatnich latach do orkiestr wojskowych "z cywila", gwarantują przeżycia artystyczne na poziomie nieporównywalnym z tym sprzed 40 lat.
Tak więc, w zmieniającej się nieustannie formule Konkursu dla muzyków wojskowych w Świeradowie Zdroju jaskrawo odbija się obraz życia muzycznego Wojska Polskiego. Przedsięwzięcie to nigdy nie miało dla kolejnych ekip kierownictwa resortu obrony takiej rangi, jak np. festiwal piosenki żołnierskiej w Kołobrzegu, i być może właśnie dzięki temu, przez cały czas wolne było od jakichkolwiek zabarwień ideologicznych. O potrzebie istnienia tego typu imprezy świadczy sam fakt, że konkursy odbywają się od 40 lat nieprzerwanie do dzisiaj i każdego roku wśród świeradowskiej publiczności łatwo spotkać osoby, które termin swojego pobytu w uzdrowisku dopasowują do terminu konkursu.
